Hoàng Thị Thủy

Chào Quý bạn đọc,

Hành trình nuôi dạy con cái là một cuộc phiêu lưu đầy ắp tình yêu thương, nhưng cũng không ít những thử thách. Làm thế nào để con phát triển toàn diện, trở thành một người có trách nhiệm và hạnh phúc, mà không cần đến roi vọt hay những lời la mắng? Đó chính là lúc chúng ta cần đến Kỷ luật Tích cực – một triết lý nuôi dạy tập trung vào sự kết nối, thấu hiểu và tôn trọng.

Để áp dụng kỷ luật tích cực một cách hiệu quả vào việc nuôi dạy con, phụ huynh cần trang bị cho mình những công cụ và chiến lược cụ thể, tập trung vào việc hiểu trẻ, thiết lập giới hạn rõ ràng, và duy trì sự kết nối. Dưới đây là những gợi ý thiết thực mà Hoàng Thủy gửi đến Quý bạn đọc:

1. Hiểu và Đồng cảm với Cảm xúc của Trẻ

Trước khi can thiệp hành vi, điều quan trọng là phải nhận diện và gọi tên cảm xúc của trẻ. Khi trẻ cảm thấy được lắng nghe và thấu hiểu, chúng sẽ dễ hợp tác hơn.

• Lắng nghe chủ động: Dành toàn bộ sự chú ý để lắng nghe những gì trẻ nói và cả những gì trẻ không nói.

• Phản ánh và gọi tên cảm xúc: "Con đang rất tức giận/buồn/thất vọng phải không?" hoặc "Mẹ cảm nhận thấy con đang có vẻ khó chịu vì chưa được chơi món đồ đó."

• Xác nhận cảm xúc: "Mẹ hiểu là con cảm thấy rất khó chịu lúc này. Nếu là mẹ có thể mẹ cũng sẽ có những cảm xúc tương tự." Tránh nói "Đừng buồn nữa," hay "Có gì đâu mà khóc."

• Giúp trẻ hiểu rằng cảm xúc nào cũng được phép, nhưng không phải hành vi nào cũng được chấp nhận. Kèm theo gợi mở cho cuộc đối thoại tích cực, hướng đến giải pháp tối ưu hơn. Ví dụ: "Con có quyền tức giận, nhưng việc ném đồ vật là không được chấp nhận. Con có thể giải tỏa cơn tức giận bằng nhiều cách khác, nếu con muốn, mẹ có thể gợi ý."

2. Thiết lập Giới hạn Rõ ràng và Nhất quán

Giới hạn là khuôn khổ an toàn giúp trẻ cảm thấy được bảo vệ và biết điều gì được phép, điều gì không.

• Xác định rõ ràng quy tắc: Các quy tắc cần cụ thể, dễ hiểu và phù hợp với lứa tuổi. Ví dụ, thay vì nói "Con phải ngoan," hãy nói "Khi ăn cơm, con ngồi ở bàn ăn và không chạy nhảy."

• Giải thích lý do: Khi thiết lập giới hạn, hãy giải thích lý do đằng sau quy tắc một cách đơn giản và dễ hiểu. Ví dụ: "Chúng ta cần cất đồ chơi gọn gàng để không bị vấp ngã."

• Thống nhất giữa những người chăm sóc: Đảm bảo tất cả người lớn trong gia đình (cha mẹ, ông bà, người giúp việc) đều thống nhất về các quy tắc và cách thức áp dụng. Sự không nhất quán sẽ khiến trẻ bối rối và khó học hỏi.

• Kiên định thực hiện: Đây là yếu tố then chốt. Nếu đã đặt ra giới hạn, hãy kiên trì thực hiện, ngay cả khi trẻ phản đối hay nổi cơn tam bành, bùng phát cảm xúc mạnh. Sự nhượng bộ sẽ dạy trẻ rằng chúng có thể "thử" giới hạn.

3. Tập trung vào Giải pháp

Khi trẻ mắc lỗi hoặc có hành vi không mong muốn, thay vì chỉ trích hay đổ lỗi, hãy cùng trẻ tìm kiếm giải pháp.

• Cho phép hậu quả tự nhiên/hợp lý: Thay vì hình phạt, hãy để trẻ trải nghiệm hậu quả trực tiếp từ hành vi của mình (nếu an toàn). Ví dụ: Nếu trẻ ném đồ chơi, đồ chơi đó có thể bị cất đi trong một thời gian. "Vì con đã ném đồ chơi, mẹ sẽ cất nó đi. Con có thể chơi lại vào ngày mai."

• Đặt câu hỏi khuyến khích suy nghĩ: "Con nghĩ mình có thể làm gì để sửa chữa việc này?" hoặc "Lần sau, con sẽ làm gì khác đi?"

• Dạy kỹ năng thay thế: Khi trẻ có hành vi không phù hợp, hãy dạy chúng cách thể hiện nhu cầu hoặc cảm xúc một cách tích cực hơn. Ví dụ: "Khi con tức giận, con có thể nói 'Mẹ ơi, con đang rất tức giận' hoặc hít thở sâu, thay vì la hét."

• Cơ hội sửa sai: Luôn tạo cơ hội cho trẻ sửa chữa lỗi lầm và học hỏi từ đó. "Con đã làm đổ nước, bây giờ con có thể giúp mẹ lau sạch không?"

4. Sử dụng Giao tiếp Tôn trọng và Kiên định

Lời nói và ngôn ngữ cơ thể của người lớn có sức ảnh hưởng rất lớn đến trẻ.

• Ngôn ngữ tích cực: Thay vì nói "Đừng chạy," hãy nói "Con đi bộ nhẹ nhàng nhé." Tập trung vào hành vi mong muốn.

• Hạn chế tối đa việc gán nhãn: Thay vì "Con thật hư khi làm vậy," hãy nói "Mẹ cảm thấy khó chịu khi con ném đồ vật xuống sàn nhà." Cách này tập trung vào cảm xúc của người lớn và không gắn nhãn cho trẻ.

• Giọng điệu bình tĩnh và rõ ràng: Ngay cả khi trẻ đang bộc lộ cảm xúc mạnh mẽ, hãy giữ giọng điệu bình tĩnh, chắc chắn. Giọng nói giận dữ hay hoảng hốt sẽ chỉ làm tăng cường cảm xúc tiêu cực ở trẻ.

• Giao tiếp phi ngôn ngữ: Duy trì ánh mắt, cúi xuống ngang tầm mắt trẻ, và thể hiện thái độ vững vàng, yêu thương nhưng không nhân nhượng.

5. Tự Điều chỉnh Cảm xúc của Người lớn

Sự vững vàng cảm xúc của phụ huynh là "vùng an toàn tâm lý" của trẻ.

• Nhận biết dấu hiệu căng thẳng của bản thân: Học cách nhận ra khi bạn đang cảm thấy tức giận, thất vọng, hay mệt mỏi.

• Sử dụng kỹ thuật tự xoa dịu: Hít thở sâu, đếm ngược, hoặc tạm rời khỏi tình huống (nếu an toàn) để lấy lại bình tĩnh trước khi phản ứng với trẻ.

• Tìm kiếm sự hỗ trợ: Đừng ngần ngại tìm kiếm sự hỗ trợ từ bạn đời, bạn bè, hoặc chuyên gia khi bạn cảm thấy quá tải.

• Thực hành lòng tự trắc ẩn: Chấp nhận rằng bạn không hoàn hảo và sẽ có lúc mắc lỗi. Điều quan trọng là học hỏi từ những lỗi đó và tiếp tục nỗ lực.

6. Củng cố Hành vi Tích cực

Kỷ luật tích cực không chỉ là xử lý hành vi sai trái mà còn là việc nhận ra và khuyến khích những hành vi tốt.

• Khen ngợi cụ thể: Thay vì "Con giỏi quá," hãy nói "Mẹ thấy con đã tự dọn dẹp đồ chơi rất ngăn nắp, con làm tốt lắm!"

• Khuyến khích nỗ lực: Tập trung vào quá trình và nỗ lực của trẻ, không chỉ kết quả. "Mẹ thấy con đã cố gắng rất nhiều để hoàn thành bài tập này."

• Dành thời gian chất lượng: Kết nối với trẻ thông qua các hoạt động vui chơi, trò chuyện. Khi mối quan hệ được xây dựng trên nền tảng yêu thương và tôn trọng, việc thiết lập giới hạn sẽ dễ dàng hơn rất nhiều.

Áp dụng kỷ luật tích cực không phải là “phép màu” mang lại kết quả tức thì, mà là hành trình bền bỉ của tình yêu thương, hiểu biết và sự độc lập nội tâm. Sẽ có lúc bạn cảm thấy mệt mỏi, hoài nghi… Nhưng mỗi nỗ lực lắng nghe – mỗi lần kiên trì giữ giới hạn – mỗi khoảnh khắc cùng con vượt qua cảm xúc tiêu cực chính là những viên gạch dựng nên một tương lai an lành, có khả năng thiết lập ranh giới lành mạnh cũng như khả năng tự nhận thức rõ ràng về giá trị bản thân.

Nuôi dạy một đứa trẻ cũng là vun bồi cho một thế giới tương lai. Hành trình ấy bắt đầu từ sự thấu hiểu chính mình, thấu hiểu con – và một niềm tin vững chắc rằng: bạn đang làm điều ý nghĩa nhất, bằng tâm thế của một phụ huynh tỉnh thức, đủ điềm tĩnh để đi cùng con qua cả những bất tiện đời thường.

Thân mến,

Thạc sĩ Tâm lý Hoàng Thị Thủy