Hoàng Thị Thủy

Chào Quý bạn đọc,

Một trong những thách thức lớn nhất trong hành trình nuôi dạy con cái là cân bằng giữa việc cung cấp tình yêu thương vô điều kiện và thiết lập giới hạn cần thiết để định hình nhân cách và hành vi. Mong muốn sâu sắc của mỗi phụ huynh và nhà giáo dục là giúp trẻ phát triển toàn diện, trở thành những cá nhân có trách nhiệm, tự chủ, nhưng vẫn cảm nhận được sự bao bọc và an toàn. Tuy nhiên, trên thực tế, không ít người lớn gặp phải khó khăn trong việc tìm kiếm điểm cân bằng này, dẫn đến hai thái cực: hoặc quá nuông chiều, thiếu ranh giới, hoặc quá hà khắc, gây ra nỗi sợ hãi và sự co rút ở trẻ.

Đây chính là lúc kỷ luật tích cực (Positive Discipline) trở thành một cầu nối thiết yếu, dung hòa giữa sự ấm áp của tình yêu thương và sự rõ ràng của những giới hạn.

Hiểu Đúng Về Khái Niệm "Đồng Hành"

"Đồng hành" trong bối cảnh nuôi dạy con hiện đại không đồng nghĩa với việc đáp ứng mọi đòi hỏi hay xoa dịu mọi cảm xúc tiêu cực của trẻ. Nó cũng không phải là sự hy sinh vô điều kiện hay kìm nén cảm xúc cá nhân của người lớn đến mức kiệt sức để duy trì một vẻ ngoài dịu dàng. Thay vào đó, "đồng hành" là việc người lớn duy trì một tâm thế vững vàng, bình tĩnh, đủ lắng nghe và thấu hiểu cảm xúc của trẻ, đồng thời đủ kiên định để thiết lập và duy trì những giới hạn rõ ràng.

Theo lý thuyết gắn bó an toàn của John Bowlby và Mary Ainsworth, sự hiện diện của một người chăm sóc phản hồi giúp trẻ xây dựng một "cơ sở an toàn" để khám phá thế giới. Khi trẻ nổi giận hay gặp khó khăn, điều trẻ thực sự cần không phải là sự xoa dịu giả tạo, mà là một người lớn vững vàng về cảm xúc, có thể làm điểm tựa để trẻ bộc lộ cảm xúc, ngay cả khi những cảm xúc đó đang dữ dội như một cơn bão lòng. Sự vững vàng này cho phép trẻ cảm nhận được sự an toàn, biết rằng dù cảm xúc của mình có mạnh mẽ đến đâu, người lớn vẫn ở đó để hỗ trợ.

Tương tự, khi trẻ mắc lỗi, sự bỏ mặc hay la mắng chỉ gây thêm tổn thương và sự xa cách. Điều trẻ cần là sự hiện diện tĩnh lặng nhưng kiên quyết: "Mẹ không đồng tình với hành vi này của con, nhưng mẹ vẫn ở đây và chúng ta sẽ cùng nhau tìm cách khắc phục." Cách tiếp cận này phản ánh nguyên lý của học thuyết kiến tạo xã hội của Lev Vygotsky, nơi việc học hỏi và điều chỉnh hành vi diễn ra thông qua tương tác xã hội và sự hỗ trợ từ người lớn có kinh nghiệm hơn.

Sự Nhất Quán: Nền Tảng Giữa Yêu Thương Và Giới Hạn

Trẻ em cần sự nhất quán trong các quy tắc và giới hạn để học cách điều chỉnh hành vi và hiểu về hệ quả. Một nghiên cứu của Baumrind (1991) về các phong cách nuôi dạy con đã chỉ ra rằng phong cách nuôi dạy có thẩm quyền, đặc trưng bởi sự kết hợp giữa tình yêu thương, sự hỗ ứng cao và các giới hạn rõ ràng, nhất quán, mang lại kết quả tốt nhất cho sự phát triển của trẻ. Trẻ có thể buồn bã, tức giận, thất vọng khi bị giới hạn, và chúng có quyền được bày tỏ những cảm xúc đó. Tuy nhiên, việc bày tỏ cảm xúc không bao giờ được phép vượt qua những ranh giới về hành vi như đánh bạn, ném đồ vật, hay la hét làm tổn thương người khác.

Người lớn cần truyền tải rõ ràng những giới hạn này thông qua giao tiếp phi ngôn ngữ như ánh mắt kiên định, giọng nói nghiêm túc, và thái độ yêu thương nhưng không nhân nhượng. Sự nhất quán này giúp trẻ hiểu rằng mặc dù cảm xúc của chúng được chấp nhận, nhưng một số hành vi nhất định là không thể chấp nhận được. Điều này tạo ra một "khuôn khổ an toàn" giúp trẻ học cách tự điều chỉnh và phát triển các kỹ năng cảm xúc - xã hội.

Vai Trò Của Sự Vững Vàng Cảm Xúc Của Người Lớn

Trong mọi tình huống, trẻ em rất nhạy cảm với năng lượng và trạng thái cảm xúc của người lớn đồng hành. Đây là cơ sở của thuyết học tập xã hội của Albert Bandura, cho rằng trẻ học hỏi thông qua quan sát và bắt chước hành vi của người khác, đặc biệt là những người có vai trò quan trọng đối với chúng.

• Nếu người lớn quá mềm mỏng, tránh né xung đột để xoa dịu trẻ, trẻ có thể hiểu rằng ranh giới là không tồn tại hoặc có thể bị thách thức liên tục. Điều này có thể dẫn đến hành vi lấn lướt và thiếu tôn trọng giới hạn.

• Nếu người lớn quá giận dữ, sử dụng sự đe dọa để kiểm soát, trẻ có thể thu mình trong sợ hãi, phát triển các cơ chế đối phó kém lành mạnh, hoặc đơn giản là học cách tuân thủ vì sợ hãi chứ không phải vì hiểu biết và tôn trọng. Nghiên cứu của Gershoff (2016) về tác động của hình phạt thể chất đã chỉ ra những hệ quả tiêu cực lâu dài đối với sự phát triển của trẻ.

• Ngược lại, nếu người lớn thể hiện sự ổn định cảm xúc, kiên định và trung thực trong việc thiết lập giới hạn, trẻ sẽ cảm thấy an toàn hơn để điều chỉnh hành vi của mình. Sự vững vàng này tạo ra một môi trường dự đoán được, nơi trẻ biết mình có thể tin tưởng vào người lớn và học cách tự tin thử nghiệm, mắc lỗi, và sửa chữa sai lầm trong một môi trường được bao bọc bởi tình yêu thương.

Đồng Hành Là Dạy Con Trưởng Thành Trong Tình Yêu Thương

Mục tiêu của việc đồng hành không phải là tạo ra "cha mẹ hoàn hảo" hay "giáo viên xuất sắc nhất," mà là trở thành người đồng hành đủ chân thật và đủ vững vàng. Sự vững vàng của người lớn chính là "vùng an toàn tâm lý" để trẻ dám thử nghiệm, dám mắc lỗi, và học cách sửa sai trong một bối cảnh yêu thương và hỗ trợ. Điều này phù hợp với quan điểm của Carol Dweck về tư duy phát triển, nơi lỗi lầm được coi là cơ hội để học hỏi và phát triển.

Thực hành kỷ luật tích cực và sự đồng hành vững vàng đòi hỏi sự kiên trì và tự phản tư mỗi ngày. Đó là quá trình liên tục điều chỉnh, học hỏi từ trải nghiệm, và không ngừng củng cố mối quan hệ tin cậy với trẻ.

Nuôi dạy một đứa trẻ cũng là vun bồi cho một thế giới tương lai. Hành trình ấy bắt đầu từ sự thấu hiểu chính mình, thấu hiểu con – và một niềm tin vững chắc rằng: bạn đang làm điều ý nghĩa nhất, bằng tâm thế của một phụ huynh tỉnh thức, đủ điềm tĩnh để đi cùng con qua cả những bất tiện đời thường.

Thân mến,

Thạc sĩ Tâm lý Hoàng Thị Thủy