Hoàng Thị Thủy

Một trong những điều khiến con người dễ tổn thương nhất trong các mối quan hệ không phải là bị hiểu sai, mà là không được hiểu theo đúng cách mình mong đợi.

Bạn từng bao giờ rơi vào hoàn cảnh:

• Bạn cố gắng góp ý một điều mà bạn nghĩ là rất rõ ràng, nhưng người kia lại phản ứng dữ dội?

• Bạn thấy một bất công, một lỗ hổng, một điều nên thay đổi… nhưng người khác lại như thể “không thấy gì”?

• Và rồi bạn tức giận, thất vọng, cảm thấy mình như đang “nói với bức tường”?

Đó không phải là vì bạn sai. Và cũng không chắc người kia sai.
Mà là vì bạn và họ đang đứng trên hai “bản đồ nhận thức” khác nhau.

Các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực tâm lý học nhận thức và giao tiếp giữa người với người đã chỉ ra rằng: khả năng cảm thấy được thấu hiểu không đơn thuần là sự phản ánh đúng thông tin, mà là một trải nghiệm cảm xúc sâu sắc, có tác động trực tiếp đến mức độ gắn kết, tin tưởng và sức khỏe tinh thần.

📌 Một nghiên cứu điển hình của Dr. Stephen Porges với lý thuyết Polyvagal (đa phế vị) cho thấy: "Con người chỉ thực sự mở lòng và tiếp nhận thông tin khi họ cảm thấy an toàn trong mối quan hệ".

Nghĩa là, khi người kia chưa thấy mình “được hiểu”, hệ thần kinh của họ vẫn đang trong trạng thái phòng vệ. Trong trạng thái đó, dù bạn có nói đúng đến đâu, họ cũng khó lòng tiếp nhận, vì đơn giản: não họ đang ưu tiên sinh tồn hơn là lắng nghe.

Sự không tương thích giữa “bản đồ nhận thức”

Trong tâm lý học nhận thức, thuật ngữ "mental model" – mô hình tâm trí – chỉ cách mỗi người diễn giải thế giới xung quanh dựa trên kinh nghiệm, niềm tin, giá trị sống, ký ức và tổn thương cá nhân.

👉 Khi hai người không cùng mô hình nhận thức, điều một người cho là hiển nhiên, người kia có thể hoàn toàn không nhận ra. Hiểu nhầm không xảy ra vì ác ý, mà vì khác biệt trong nền tảng xử lý thông tin.
Tâm lý học tích cực không chỉ nhìn nhận điều này như một rào cản, mà còn là một cơ hội để xây dựng sự đồng cảm và trưởng thành trong quan hệ.

🌱 Tâm lý học tích cực gợi mở gì?

Thay vì tiếp tục va chạm vào “bức tường không hiểu nhau”, tâm lý học tích cực mời gọi ta đặt lại câu hỏi:

Làm sao để biến hiểu lầm thành hiểu đúng – không bằng cách thuyết phục, mà bằng cách kết nối?

Ba năng lực cốt lõi sau đây giúp xây dựng cầu nối giữa hai bản đồ nhận thức khác biệt:

1. Tò mò tích cực (Positive Curiosity)

Là khả năng tạm gác phán xét để tự hỏi: “Người này đang nhìn thế giới bằng lăng kính nào? Điều gì khiến họ phản ứng như vậy?”

Thái độ tò mò tích cực giúp bạn không rơi vào hố sâu thất vọng, mà mở ra con đường đối thoại thật sự.

2. Lắng nghe đồng cảm (Empathic Listening)

Lắng nghe không nhằm trả lời, mà để hiểu điều chưa được nói ra.
Các nhà trị liệu thường gọi đây là "lắng nghe tầng sâu" – khi bạn không chỉ nghe lời nói, mà cảm nhận cả cảm xúc, động cơ và niềm tin đằng sau đó.

3. Trình bày theo bản đồ của người khác (Cognitive Reframing)

Đây là kỹ năng diễn đạt điều mình muốn truyền tải theo cách phù hợp với hệ giá trị, trải nghiệm, ngôn ngữ cảm xúc của người đối diện.
Thay vì khăng khăng nói “đúng”, bạn nói sao cho người kia sẵn sàng tiếp nhận điều đúng ấy như một món quà, không phải một sự đe dọa.

Như vậy, Giao tiếp đồng cảm không chỉ là một kỹ năng, mà là một hành trình phát triển trí tuệ cảm xúc.
Khi ta chấp nhận rằng: “Tôi nhìn thấy điều này vì tôi đứng ở vị trí này” và mở lòng để hiểu vị trí người kia đang đứng – ta không còn cố gắng “đúng” nữa, mà bắt đầu thật sự “hiểu”. Đó là lúc mọi mối quan hệ bắt đầu thay đổi — không phải bằng những cuộc tranh luận, mà bằng sự hiện diện sâu sắc, tử tế, và không phán xét.

“Lắng nghe không chỉ để hiểu, mà để người kia cảm nhận rằng họ có giá trị.”
– Carl Rogers

Để có thể hiểu sâu hơn, mời bạn đọc thêm bài viết: BỘ CÔNG CỤ HỖ TRỢ KỸ NĂNG GIAO TIẾP ĐỒNG CẢM tại đây.

- Thạc sĩ tâm lý Hoàng Thị Thuỷ - 

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. Porges, S. W. (2011). The Polyvagal Theory: Neurophysiological Foundations of Emotions, Attachment, Communication, and Self-regulation. New York: W. W. Norton & Company

2. Rogers, C. R. (1957). The necessary and sufficient conditions of therapeutic personality change. Journal of Consulting Psychology, 21(2), 95–103.

3. Brown, B. (2012). Daring Greatly: How the Courage to Be Vulnerable Transforms the Way We Live, Love, Parent, and Lead. Gotham Books.