Hoàng Thị Thủy

Ngày càng có nhiều cha mẹ bày tỏ nỗi lo lắng:

“Con tôi chẳng có đam mê gì cả…”
“Nó sống không có mục tiêu, chẳng cố gắng học hành…”
“Mình nói hoài mà con vẫn không thay đổi gì…”

Có học sinh lớp 9 đã nói: “Con thấy học để làm gì đâu.”
Có những bạn tuổi teen chỉ quay cuồng trong mạng xã hội, cày game xuyên đêm, ăn uống và ngủ nghỉ không điều độ. Khi được hỏi về tương lai, các bạn chỉ im lặng. Khi được nhắc nhở, các bạn phản kháng hoặc rút vào thế giới riêng.

💔 Phụ huynh đau đầu. Con cái thì xa cách.
Và câu hỏi nhức nhối được đặt ra: "Làm sao để tạo động lực cho con?"

🔍 Một sự thật ít ai nói rõ: Con bạn không thiếu động lực. Con chỉ chưa kết nối được với điều có ý nghĩa.

Chúng ta thường mặc định: đứa trẻ không có động lực là do thiếu nỗ lực. Nhưng thật ra, vấn đề không nằm ở ý chí, mà nằm ở hệ quy chiếu mà con đang sống trong đó.

Một đứa trẻ có thể:

• Năn nỉ bằng được để đi xem concert.

• Cày game đến 3 giờ sáng mà không ai ép buộc.

• Dành hàng giờ đồng hồ edit video TikTok không ai thưởng tiền.

Điều đó cho thấy: trẻ không hề thiếu năng lượng. Nhưng năng lượng ấy không “chảy” đúng hướng mà người lớn kỳ vọng.

🧠 Động lực không phải là thứ truyền vào, mà là hệ quả của một hệ quy chiếu đúng.

Khi một người được đặt đúng vai trò, đúng thử thách, đúng không gian – động lực sẽ tự nhiên trỗi dậy.
Khi bị so sánh, bị ép buộc, hoặc không thấy ý nghĩa – thì kể cả người giỏi cũng sẽ mất lửa sống.

Giống như một cây bị nhốt trong chậu chật – không phải vì nó không muốn lớn, mà vì không còn chỗ để vươn lên.

 Về mặt sinh học, con người chỉ có động lực khi cơ thể tiết ra các hormone hạnh phúc như:

📌 Và thật đáng tiếc: môi trường sống thiếu sự kết nối, bị so sánh, phán xét thường xuyên… lại khiến những hormone này suy giảm. Trẻ dần mất hứng thú, mất tự tin và khép kín.

Đó không phải là lười. Đó là hệ sinh thái tâm lý đang báo động.

Nhiều cha mẹ tưởng con “bướng” vì con không nghe lời. Nhưng đôi khi, đó là tín hiệu cuối cùng của một hệ thần kinh đã quá tải.

• Khi Dopamine không được kích hoạt (không có tiến bộ nào được công nhận).

• Khi Serotonin cạn kiệt (mọi cố gắng đều bị chê trách).

• Khi Oxytocin biến mất (con cảm thấy mình không còn thuộc về trong gia đình).

• Khi Endorphin không còn chảy (cuộc sống chỉ toàn kiểm soát và kỳ vọng).

Thì cơ thể con sẽ rút năng lượng lại, như một cách sinh tồn.
Không cố gắng nữa không phải là từ bỏ – mà là bị ngắt kết nối.

🧭 Vậy câu hỏi không nên là: “Làm sao ép con cố gắng hơn?”

Mà là:

“Mình có đang vô tình làm sai hệ quy chiếu động lực của con?”
“Con có được cảm thấy mình có giá trị không?”
“Con có không gian để sai, để khám phá, để làm chủ điều gì trong đời sống không?”
“Những điều mình kỳ vọng có đang kết nối được với điều con thực sự thấy có ý nghĩa?”

✨ Gợi mở giúp con tái tạo hệ quy chiếu tích cực – Kích hoạt động lực từ bên trong

Động lực không cần “cú hích”. Nó chỉ cần một cấu trúc phù hợp để tự do sinh trưởng.

Trong phần 2, chúng ta sẽ cùng khám phá:

• Những cách cụ thể để tạo môi trường khơi dậy động lực tự thân.

• Cách thiết kế lại giao tiếp giữa cha mẹ – con cái dựa trên nguyên lý của Dopamine & Serotonin.

• Trích dẫn các nghiên cứu mới nhất từ tâm lý học tích cực, thần kinh học hành vi, và giáo dục cảm xúc xã hội (SEL).

🔖 Tiếp tục theo dõi: [Phần 2 – Làm sao để tạo động lực cho con bằng khoa học & lòng thấu cảm]

📚 Tác giả: Thạc sĩ Tâm lý Hoàng Thị Thủy

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

• Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2000). Self-Determination Theory and the Facilitation of Intrinsic Motivation. American Psychologist, 55(1), 68–78.

• Grolnick, W. S., Deci, E. L., & Ryan, R. M. (1997). Autonomy-supportive parenting and intrinsic motivation. Journal of Educational Psychology.

• National Geographic (2023). Happy Hormones: Dopamine, Serotonin, Endorphins, and Oxytocin Explained.